Damar Sejati - 8: Tresna Suci

DENING: Khoeri Abdul Muid & Sri Adi Harjono

Nunggal caritane nanging seje kang den kandhakake. Kocap ana sawijining pawongan utawa wong wadon sing aran Nyi Serambi. Ujaring kandha jare bayine biyen lair kebrojolan neng emperan omah. Mula banjur diwenenehi jeneng Serambi. Nyi Serambi darbe kawasisan maesi, ngriyas temanten. Temahane terus sinebut dhukun nganten.

Dhukun nganten. Sawijining pegawean kang ora saben uwong bisa nglakoni.  Sejene kudu wasis maesi, ngriyas temanten si dhukun nganten uga kudu ngerti tata-lakune upacara pawiwahan. Wiwit saka midadareni, temu temanten engga nganti ngundhuh temanten. Anadene ijab kabul wis ana kang kajibah nindakake yaiku pengulu sapunggawane.

Muhung emane ana sawenehing bab kang njalari uripe Nyi Serambi ora kaya wong salumrah. Mungguh genahe, nganti setengah tuwa dhukun nganten kuwi durung tau dadi nganten. Kawiwaha sambut suwitaning akrama kelayan sawijining priya. Nyi Serambi durung nate winengku ing priya utawa mbangun bale wisma.

Ana wong kang ngarani jare Nyi Serambi wadat.  Wadat iku ora nglakoni omah-omah awit netepi laku. Andamu mati geni napsu naluri. Suprandene ora. Jalaran dheweke iku sejatine wanita kang 'muja-muja tresna'. Tresna suci marang priya sawiji. Jare wong akeh, kuranga sakbil yen ora karo wong lanang kang dadi pilihaning atine, dheweke pilalah ora omah-omah.

Wektu semana pinuju wayah ngarepake bedhug tengange. Wayahe wong padha lebar mangan banjur ngaso, sawuse tumandang gawe sakesuk njepluk. Sajrone padha golek pangupa jiwa kanggo nyukupi kabutuhaning uripe. Semono uga tumrap si Garwita, wong kapercayane Kyai Ganggamina. Rampung ngawasi apadene ngrigen-rigenake para rewang lan wong-wong opahan kang padha nyambut gawe neng sawah, dheweke nuli nanjakake wektu ngaso mau kanggo mburu butuhe dhewe. Butuh apa? Nuruti brangtaning ati.

          "Hmh, lagi ngapa, Nyi?"

          Nyi Serambi nggragap. Saking kagete. Lagi enak-enak ngaso neng emperan gamblok omah mburi, teka ujug-ujug ana wong aruh-aruh. Tanpa meruhi sangkan-sangkane.

"Eh, kowe, Garwita. Nganti kaget aku!" ujare Nyi Serambi karo ngelus-elus dhadha.

Dhadha kang rinengga cengkir gadhing sakembaran, sing dipingit prepit jroning pinjung lurik ijo gadhung. Hhh. Pinjung lurik ijo gadhung! Mahanani wernaning kulite Nyi Serambi kang mrusuh katemahan katon menjila. Kuning langsep. Saking resik lan aluse, laler wae kira-kira kepleset-pleset ora bisa mencok. Gek dhukun nganten iku sulistya ing warna pisan. Sejene kuwi apawakan sedhet, singset nggugah grenjet.

          "Sepurane sing gedhe lho, Nyi. Tekaku gawe kaget," ucape Garwita sumlondhoh. Ngrumangsani luput.

          "Ana apa kok njanur gunung. Awan-awan. Dikongkon Kyai Ganggamina, apa?" pitakone Nyi Serambi bareng wis tumata atine. Lerem.

          "Ah, ora. Aku duwe butuh dhewe. Kepengin ketemu awakmu, Nyi. Wigati." Garwita nggenah-genahake.

          "Aiyak. Aneh-aneh kowe kuwi. Njur apa butuhmu?"

"Hmmm. Mung kepengin weruh, Nyi. Jalaran ora weruh awakmu sedina ae, rasane kaya setaun." Garwita blaka suta.

Entek-entekane Garwita terus waleh. Ngeblakake isen-isening atine. Lamun  dheweke tresna Nyi Serambi. Kang tlonjonge si dhukun nganten kuwi arep diajak tembayatan urip mbangun bale somah. Etungane Garwita, jaka tuwa entuk wadon setengah tuwa mono pancen wus trep. Tumbu entuk tutup.

"Huh, aku ora mbatin omah-omah!" tumanggape Nyi Serambi kawistara jengkel. "Sing iya ora mung kowe dhewe sing ngarepake aku. Akeh! Suta, Naya, Dhadhap, Waru. Sing punggawa desa, sing juragan, sing sabuk galeng, sing wong pinter.... Ning kabeh taktulak. Ora ana sing tak-sir."

Omonge Nyi Serambi kang mangkono mau, wirasane kaya malu godham sirahe Garwita. Ing atase mung drajad batur wae teka olehe kagedhen rumangsa. Percaya dhiri lamun bisa nelukake atine Nyi Serambi.

"Birua kaya mangsi, gedhang ijo ora ana isine. Ayua kaya widadari, ora duwe bojo ora ana ajine, Nyi. Awakmu kudu duwe bojo. Dimen kajen keringan. Mula dadi bojoku, ya?"

"Dikandhani kok mbregundung. Aku ora thik mikir omah-omah!" tandhese Nyi Serambi judhes.

"Sesinome adhuh Mbok Mas. Rompyoh-rompyoh ndudut ati. Tikbra rasa gelang sweda. Dilali-lali tan lali. Solahe milangoni. Onenging tyas dadya wuyung. Ngalela aneng netra. Trusing driya siang ratri. Trima lampus lamun tan bisa akrama."

Kaya mangkono mau pangrungrume Garwita kang sinawung jroning tembang Sinom Logondhang. Nganyut-anyut nyendhal-nyendhal ati kaya ngatu-antu tumetesing sih tresnane Nyi Serambi. Suprandene si dhukun nganten kuwi malah dadi muntap nepsune.

Nyi Serambi tumuli klepat lunga. Mlebu senthong karo njeblesake lawang terus pasang slarak nganti gumerot swarane. Garwita mongot-mongot atine. Krenteg osiking atine ora ketutugan. Mula saka kuwi dheweke kapeksa bali karo nggawa rasa isin kang abot nggedabul neng rai.

Sajog mulih saka omahe Nyi Serambi, Garwita kaya kepanjingan dhemit. Ngigit-igit kudu-kudua mbuwang sebel. Embuh kepriye dalan sarta carane. Pikire owah, lera-lere. Atine dikebaki mumpuke rasa kagol-kagelan engga nganti sakgunung anakan. Cekak cukupe babar pisan ora tinemu rasa begja, bungah, bagya mulya sajroning uripe.

Garwita terus ndhuwel neng senthong. Mungguh pawadane, jare awake krasa pating greges. Kekeselen apa tandha-tandha kena watuk pileg. Nyi Puranti, somahe Kyai Ganggamina dadi cotho merga Garwita lara. Jalaran kabeh urusan tegal sawah lan pekarangan omah dadi bongkokane utawa tanggungjawabe si Garwita.

Murih pegawean sawah ora kowan kapiran, Kyai Ganggamina gelem ora gelem kudu tumandang gawe nggenteni ayahane Garwita. Arep pasrah marang rewang gek mengko malah dadi salah gawe. Bengkerengan karo kancane dhewe merga rebut biwada, njaluk diajeni. Melik kanggep. Disihi dening bendarane.

Kyai Ganggamina kapeksa ngawasi lan ngrigen-rigenake para rewang lan wong-wong opahan sajrone padha nggarap sawah. Jer wektu kuwi tiba mangsa kapat. Nedheng-nedhenge para among tani padha nyiyapake pawinihan apadene besik galengan lan kedhokan sawah. Pamrihe kareben sukete mati.

Kocap Nyi Puranti rumangsa kamiwelasen marang Garwita kang tundhone terus tilik neng senthonge. Krungu gumerite lawang, Garwita age-age krukuban kemul. Api-api turu ndhekukul ngrangkul dhengkul.

"Ta, kok nganti pirang-pirang dina laramu ora ana sudane. Jan-jane sing mbokangluhake kuwi apa?" pitakone Nyi Puranti terus lungguh neng pinggiran amben.

"Ah, embuh, Nyi. Awakku amen trecas-treces. Balung-balungku rasane kaya ameh coplok," pisambate Garwita digawe-gawe memelas.

"Hhh. Dipijetke neng nggone Mbok Jinten, ya? Sajake kowe kekeselen, Ta," pamrayogane Nyi Puranti ngrigen-rigenake.

          "Ra usah, Nyi. Ora ana gunane," panulake Garwita. "Hhh, nek aku mati, sukmaku rak klambrangan, Nyi. Wong aku rung tau duwe bojo."

          "Wooo, kowe kuwi omong apa? Kok ndleming kaya wong lara panas dhuwur," tumanggape Nyi Puranti karo ndemok bathuke Garwita. Sabacute, "Loh, aneh. Mangka awakmu ya ora panas. Jujur wae. Jan-jane kowe iki kena apa?"

Sajeg jumleg, sadawane umur, selawase urip, iya lagi sepisan kuwi Garwita ngrasakake didemok Nyi Puranti. Didemok wong wadon ayu, bentrok, blengah-blengah ngrangsang ati lanang. Senadyan wis setengah tuwa parandene isih katon kaya kang enom-enom. Ing raine babar pisan durung ana garet-garet tandha tuwa.

"Aku lara jerowan, Nyi. Mula aku mesthi mati," pratelane Garwita kaya patrape wong putung areng atine. "Ben mengkone sukmaku ora klambrangan, apa sampeyan gelem nuruti karepku, Nyi?"

"Eee, kok saya ndadi nggonmu nggramyang," ujare Nyi Puranti kawistara mangkel. "Njur karep apa kuwi?"

"Ak, ak..., aku ben tau ngrasakna kumpul turu ambek wong wedok, ayo kene lho, Nyi. Sampeyan turu karo aku!" ceplose Garwita tanpa pikiran ewuh-pakewuh. Jer Nyi Puranti iku bendarane wadon.

"Husy! Dhemit endi sing wis ngencloki kowe, Ta?!" panundhese Nyi Puranti. "Wooo, nek tekek wis ketok lorekmu. Bajingan tengik, kowe!"

Nyi Puranti rumangsa keplorod drajade. Teka diajak slingkuh jejering batur. Gedibal sanga likur ucap-ucapane. Tundhone dheweke mak cekekal lunga. Suprandene kalah cepet karo panyaute Garwita. Nyi Puranti nuli dibekem cangkeme dimen ora bisa mbengok. Bareng wis mangkono dheweke arep dirudha pari paksa.

Ing seje papan, Kyai Ganggamina kusung-kusung mulih merga atine tansah melang-melang. Bareng lakune tumeka cedhak banjar pomahane, rawat-rawat dheweke krungu swara panjerite Nyi Puranti. Pepuntone tanpa mikir dawa Kyai Ganggamina tumuli dikebat mlayu nglarah asal-usule swara.

Tetela sawuse ndhobrag lawang senthonge Garwita, Kyai Ganggamina nyipati sing wadon isih ana panyikepe Garwita kambi krencalan neng peturon.

"Wow! Dudu menungsa kowe, Garwita!" wuwuse Kyai Ganggamina karo ndhupak Garwita saka iringan. Nganti uwonge nggiwar tiba nabrak gebyog.

Saekal Nyi Puranti ndang gage njranthal lunga karo ndrenginging tangise. Dupi krungu panangise Nyi Puranti, Kyai Ganggamina saya waringuten. Garwita dijempalani karo misuh-misuh nyuntak brawalaning ati. Rehne ngrumangsani ora mangga puliha ngadhepi Kyai Ganggamina, wekasane Garwita terus mbrosot mlayu tambuh-tambuh parane.

"Garwita ethok-ethok lara, Kyai. Beteke mung kanggo cara olehe arep ngrujag aku...," katrangane Nyi Puranti isih karo mingseg-mingseg.

"Wis, wis..., tentremke atimu," pangarih-arihe Kyai Ganggamina kambi ndhekep sing wadon. "Huh, ora ngira. Jebul Garwita nggembol gegedhohan ala. Mangka ketoke ya mbangun turut. Ora tau neka-neka."

Bali marang caritane Nyi Serambi. Banjur sapa satemene priya kang diimpi-impi dadi palabuhaning ati iya dununging katresnane? Oh, ketemune jebul Kyai Ganggamina. Sejatine wiwit prawan mula Serambi wis kethukulan rasa seneng marang Ganggamina. Mung kuciwane, priya pepujaning atine kasebut malah ngrabi Puranti.

Dhukun nganten iku wis tau kandha marang Kyai Ganggamina. Ora ketang sakdang sakpanginang bisa kelakon dadi bojone Kyai Ganggamina. Senadyan ta mung bojo wayuhan. Nanging Kyai Ganggamina ora kengguh marang pambujuke Nyi Serambi. Alesane, yen dheweke  wayuh kuwatir lamun ora bisa ngetrapake laku adil marang bojo-bojone.

Ewadene tresna suci Nyi Serambi marang priya sawiji nganti digawa mati.

ANA CANDHAKE.