Tindak tutur nuduhake pola-pola lan ungkapan-ungkapan sing khas ing padintenan masyarakat Jawa. Tindak tutur nglibatake cara guneman utawa komunikasi sing nggambarake kabudayan lan nilai-nilai kang ana ing masyarakat Jawa. Sawetara conto tindak tutur basa Jawa yaiku:
- Ngoko, Madya, lan Krama
Ing basa Jawa ana tataran basa kang nggambarake tataran formal utawa unggah-ungguh, yaiku ngoko (santai), madya (sedang), lan krama (formal). Pamilihing undha usuk basa wigati gumantung saka kahanan lan sesambungan sosial antarane penutur.
- Salam pakurmatan
Tindak tutur basa Jawa asring diwiwiti utawa dipungkasi kanthi salam hormat, kayata "Sugeng enjing" (sugeng enjing), "Sugeng sonten" (sugeng siyang), utawi "Sugeng dalu" (sugeng rawuh). Iki nggambarake nilai-nilai kesopanan sajrone komunikasi.
- Basa Basi
Basa Basi mujudake sawijine tindak tutur basa Jawa kang nengenake kepinginan kanggo nuwuhake swasana grapyak lan raket sadurunge mlebu dhiskusi. Iki nuduhake sikap santai lan grapyak ing komunikasi.
- Panganggone judhul lan sebutan
Ing tindak tutur basa Jawa, panganggone irah-irahan lan sesebutan kang nggambarake hirarki sosial asring diutamakake, utamane ing konteks resmi utawa resmi. Contone, nggunakake "Pak/Mrs" sadurunge jeneng.
- Ungkapan Syukur
Tindak tutur basa Jawi asring nggambaraken atur panuwun dhumateng Gusti utawi tiyang sanes. Tuladhanipun tuturan "Mugi-mugi berkah" ingkang tegesipun mugi-mugi pinaringan rahayu.
- Panganggone Pepet utawa Balung
Ing basa Jawa ana ragam tutur kang luwih sopan lan ngurmati kanthi nggunakake pepet utawa balung. Contone, "aku" bisa diganti dadi "kulo" utawa "aku" kanggo nuduhake tingkat unggah-ungguh.
Wigati dimangerteni yen tindak tutur basa Jawa bisa beda-beda gumantung saka konteks, sesambungan sosial antarane penutur, lan kahanan komunikasi. Pangertosan tindak tutur menika gadhah peran ingkang wigatos kangge njagi norma saha nilai wonten ing masarakat Jawi.
