Pernikahan Adat Jawa

Dening Vera Suci Estyani/34/XI 4

Miturut sejarah, adat manten Jawa asale saka kraton. “Tempo doeloe”, upacara penganten adat Jawa, bisa utawa mung bisa dileksanakake ing tembok keraton utawa dening wong turunan utawa abdi dalem kraton, kang ing Tanah Jawa diarani priyayi. Asiling wawancara kaliyan Mbah Siti nedahaken bilih bebrayan adat Jawi menika gadhah makna kapisah ing saben proses. Kejaba iku, Mbah Siti kepengin ngandharake yen kabudayan tradhisional Jawa iku wigati banget lan kudu dilestarekake supaya bisa diwarisake marang anak lan putu. 

1. Nonton, yaiku ndeleng calon penganten saka cedhak. Proses ndeleng sacara teknis ditindakake kanthi macem-macem cara. Ana sing diundang bapak lan ibune utawa sedulure dolan menyang omahe wong wadon enom. Banjur sawise para tamu lenggah, wong wadon enom kasebut didhawuhi wong tuwane nyedhiyakake omben-omben. Ing wektu iku wong enom weruh lan dikenal kanggo wong wadon enom minangka calon bojone. 

2. Petung (petungan) rabi salaki minangka pitedah kanggo nemtokake jodho. adhedhasar jeneng, dina, lair lan neptu. Basis petungan salaki rabi nggunakake Betal Primbon pepe. Ngetung jodho nggunakake primbon ditindakake kanthi nggabungake nilai karakter pisanan saka jeneng calon penganten, banjur dibagi 5. Sisa saka bagean iki minangka simbol jodho. Sabanjure yaiku petungan dina lair lan neptu. Ulang tahun calon mitra loro kasebut digabungake, saengga bisa dideleng makna saka kombinasi kasebut. 

3. Nganggo tarub, yaiku kulawarga wong lanang utawa wadon sing bakal nikah biasane nganggo tarub (tratag) minangka tandha resmi yen arep nganakake pahargyan. Tembung tarub umume diarani ditata ben ketok murub (ditata supaya katon sumringah lan mewah) kanggo nuduhake marang masyarakat yen sawijining kulawarga nduweni niyat manten. Tarub nalika jaman karajan Islam ing Tanah Jawa,Tradhisi nggawe bleketepe utawa anyaman godhong klapa kanggo payon (ing basa Jawa diarani payon) kanggo naungan sing dipasang ing plataran kanggo resepsi. Prosedur iki njupuk "wewarah" utawa piwulange Ki Ageng Tarub, salah sijine leluhure para Raja Mataram nalika mahargya manten putrane Raden Bondan Kejawen lan Dewi Nawangsasih. 

4. Serah terima, yaiku kulawarga penganten kakung menehi barang marang kulawarga penganten putri. Umume, pasrah iku isine rasukan jangkep, perhiasan, pari, klapa, prabot omah, ingon-ingon lan saperangan dhuwit. Ancasipun tradhisi srah-srahan punika kangge mbiyantu nyiapaken manten lan ugi saperangan barang ingkang gadhah nilai filosofis saha pangajeng-ajeng dhumateng Gusti.

5. Siraman penganten “Siraman” asale saka tembung siram (Jawa) kang ing basa Indonesia tegese siram calon penganten supaya calon penganten resik, suci jiwa raga. (Kawin, 2012: 111). Miturut upacara siraman kanggo calon bebrayan, adhedhasar ati kang resik lan suci. Upacara Siraman. Ing wayah awan ana pirang-pirang sesepuh (sepuh/wong kinurmatan) ing sawijining kulawarga. diundang kanggo nindakake upacara. siraman karo wong tuwane penganten putri ing omahe. Calon penganten putri, nganggo kain bathik dikancani punggawa (biasane juru rias) sungkem luwih dhisik marang wong tuwane lan marang sesepuh kulawarga sing lagi adus. Sawisé iku, penganten putri menyang jedhing utawa panggonan liya sing dianakaké lan ditata kanggo nindakake upacara siraman. Cacahe wong sing adus biasane ganjil utawa ora genap. Para sesepuh genti-genan nyiram banyu kembang marang penganten. Acara siraman ingkang pungkasan inggih menika tiyang sepuhipun penganten putri. Biyasane wong tuwa penganten kakung nyiram banyu sithik, panyiraman iki dudu adus kang sejatine, nanging minangka pralambang reresik jasmani lan rohani supaya pikiran dadi bening.

6. Kembar Mayang utawa Kembang Mayang mujudake salah sijine piranti upacara penganten ing tradhisi Jawa. Kembar Mayang digawe nganggo tali godhong klapa enom sing diarani janur sing diiringi tali kembang, woh lan godhong. Kembar mayang dumadi saka rong perangan kang padha wujud lan ukurane. Secara filosofis, kembang Mayang nduweni nilai dhasar kanggo urip bebrayan, yaiku minangka wit panguripan sing bisa nyukupi kabeh sing dikarepake. Kembar Mayang asring ugi dipunsebat Megar Mayang utawi Gagar Mayang ingkang nglambangaken mekaripun sekar pinang. Tegese kanggo nuwuhake urip anyar kanggo wong diwasa ing masyarakat, supaya manungsa bisa ngolehake bekti lan dharma. 

7. Wengi Midadareni yaiku wengi tirakata, ing kono para tamu ngasta wungon utawa lek lekan, tegese ora turu. Tegese para malaikat bakal mudhun saka swarga kanggo menehi berkah marang penganten. Dadi midadareni wengi inggih punika dalu ingkang kinurmatan, sepi saha para tamu saha kaluwarga penganten kakung saha kakung sami nyenyuwun dhumateng ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Welas supados paring keslametan dhumateng sedaya kulawarga saha tamu undangan. Midodareni asline acara tirakatan. Wonten ing tirakatan menika, sedaya ingkang rawuh dipun aturaken supados boten sare ngantos jam 24.00 WIB, kalebet calon penganten. Ing wengi Midodareni iki calon penganten kakung ora diijini ketemu penganten putri. Midodareni minangka dimensi sakral ing proses upacara perkawinan. 

8. Upacara Panggih utawa patemon penganten kakung mujudake puncak saka rerangkening upacara adat penganten Jawa ing kutha Surakarta. Papanggihan menika kathah pesta saha dipunrawuhi kathah tiyang utawi tamu undangan. Amargi badhe dipunsaksani dening tamu undangan ingkang kathah, sedaya rerangken adicara mliginipun upacara panggih kedah kalaksanan kanthi sampurna.

9. Upacara Adicara ritual Ngidak Tigan uga nduweni makna simbolis kang wigati tumrap penganten. Tigan utawa endhog, biasane nggunakake endhog pitik jawa, sing bakal ditindakake dening penganten kakung lan dilebokake ing nampan. Endhog kasebut diidak-idak nganggo sikil tengen penganten kakung nganti pecah. Mula sikil tengen penganten kakung dianggep reged karo pecahan endhog. Kanggo ngantisipasi kuwi, penganten putri wis siyap ngresiki sikile penganten kakung nganggo banyu kembang sing diarani Wijik Sekarsetaman. Sawise sikil penganten kakung lan dilebokake ing sandal penganten “Sandal”, penganten putri nindakake sungkem minangka tandha bektine wong wadon marang bojone. Ritual Ngidak Tigan menika gadhah makna ganda. Kaping pisanan, iki minangka simbol tradisi saka jawa kanggo penganten mlebu ing jagad anyar sing angel lan kebak tantangan. Kapindho, ritual iki nduweni nilai filosofis minangka mecah selaput dara penganten. Penganten kakung nduweni kuwajiban minangka wong bebojoan kanggo nyukupi kabutuhan kanthi ancas ngasilake anak.