Di tengah-tengah jaman digital anu mawa rupa-rupa inovasi jeung parobahan dina kahirupan sapopoè, urang mindeng mopohokeun harta karun jaman baheula. Kaulinan heubeul anu kungsi jadi bagian anu teu bisa dipisahkeun tina kahirupan urang. Sanaos katingalina sederhana, kaulinan ieu gaduh kandahan sareng nilai budaya anu teu tiasa di hargian. Dina tulisan ieu, kuring ngajak anjeun ngeunteung kana warisan budaya anu kaancam ku jaman. Mertimbangkeun nilai-nilai anu aya dina unggal gerakan, unggal lngkah, unggal seuri dina kaulinan heubeul. Hayu urang ngajalajah babarengan ngambah kaulinan kuna nu geus lila poho, samèmèh maranèhna sagemblengna leungit tina kenangan urang.
Kaulinan heubeul mangrupa bagian integral tina warisan budaya hiji masarakat. Aranjeunna teu ukur ngahibur, tapi ogè ngabengharkeun pangalaman sosial, ngajarkeun kaahlian, sarta nguatkeun beungkeut intergenerational. Sanajan kitu, di satengahing modernisasi lumangsung, loba kaulinan heubeul mimiti poho, lunta ku kamajuan tèhnologis jeung parobahan gaya hirup. Salah sahiji conto kaulinan jaman baheula anu geus mimiti dipopohokeun nyèata "Congklak". Baheula, di loba pelosok desa jeung kampung , urang bisa manggihan barudak keur ulin congklak di pakarangan atawa handapeun tangkal rindang. Sanajan kitu, kiwari kaulinan ieu beuki langka, malah di kalangan barudak. Hal nu sarupa ogè lumangsung dina kaulinan tradisional lianna kayaning "Gobak Sodor", "Stilts", atawa "Dakon".
Henteu ngan saukur ayana mimiti dipinggirkeun, tapi ogè nilai-nilai anu aya dina kaulinan baheula ieu beuki dipopohokeun. Upamana, dina kaulinan "Gobak Sodor", barudak diajar gawè babarengan jeung stratgi dina ngahontal tujuan umum. Nalika di "Stilts", aranjeunna diajar ngeunaan kasaimbangan sareng kawani. Sanajan kitu,teu kabeh harepan leungit. Aya usaha anu dilakukeun ku sababaraha masarakat pikeun ngawètkeun sareng ngahirupkeun deui warisan kaulinan baheula ieu.
Sababaraha masarakat satempat atawa lembaga atikan geus mimiti ngayakeun acara atawa kagiatan anu tujuanana pikeun ngawanohkeun deui kaulinan tradisional ka generasi ngora. Salian ti èta, ku kasadaran kana pentingna ngalestarikeun kabudayaan lokal, sababaraha inisiatif pamarèntah ogè geus diluncurkeun pikeun ngarojong rèvitalisasi kaulinan kuno.
Program sapertos workshop, festival budaya, atanapi ngawanohkeun budaya lokal di sakola mangrupikeun langkah munggaran anu tiasa dilaksanakeun pikeun ngajaga warisan berharga ieu. Urang bisa dimimitian ku ngawanohkeun ieu kaulinan tradisional ka barudak atawa adina urang, kitu ogè ngilubiung dina kagiatan anu ngarojong ngalestarikeun budaya lokal.
Ngambah kaulinan baheula anu dipohokeun ngajak urang ngeunteung sareng nginget-nginget nilai-nilai mulya anu aya dina kaulinan kuna. Ngaliwatan usaha babarengan, hayu urang ngajaga jeung ngalestarikeun ieu pusaka ajèn ambèh teu kaci ku jaman. Sabab, di balik kasederhanaanana, kaulinan kuna ngandung kabeungharan budaya jeung kenangan ndah anu kudu dilestarikan pikeun generasi nu bakal datang. Mugia ieu tulisan aya mangpaatna kanggo urang sadayana.
ᮓᮤ ᮒᮨᮍᮂ-ᮒᮨᮍᮂ ᮏᮙᮔ᮪ ᮓᮤᮌᮤᮒᮜ᮪ ᮃᮔᮥ ᮙᮝ ᮛᮥᮕ-ᮛᮥᮕ ᮄᮔᮧᮗᮞᮤ ᮏᮩᮀ ᮕᮛᮧᮘᮠᮔ᮪ ᮓᮤᮔ ᮊᮠᮤᮛᮥᮕᮔ᮪ ᮞᮕᮧᮕᮧè, ᮅᮛᮀ ᮙᮤᮔ᮪ᮓᮨᮀ ᮙᮧᮕᮧᮠᮧᮊᮩᮔ᮪ ᮠᮁᮒ ᮊᮛᮥᮔ᮪ ᮏᮙᮔ᮪ ᮘᮠᮩᮜ. ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮠᮩᮘᮩᮜ᮪ ᮃᮔᮥ ᮊᮥᮀᮞᮤ ᮏᮓᮤ ᮘᮌᮤᮃᮔ᮪ ᮃᮔᮥ ᮒᮩ ᮘᮤᮞ ᮓᮤᮕᮤᮞᮂᮊᮩᮔ᮪ ᮒᮤᮔ ᮊᮠᮤᮛᮥᮕᮔ᮪ ᮅᮛᮀ. ᮞᮔᮇᮞ᮪ ᮊᮒᮤᮍᮜᮤᮔ ᮞᮨᮓᮨᮁᮠᮔ, ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮄᮉ ᮌᮓᮥᮂ ᮊᮔ᮪ᮓᮠᮔ᮪ ᮞᮛᮨᮀ ᮔᮤᮜᮄ ᮘᮥᮓᮚ ᮃᮔᮥ ᮒᮩ ᮒᮤᮃᮞ ᮓᮤ ᮠᮁᮌᮤᮃᮔ᮪. ᮓᮤᮔ ᮒᮥᮜᮤᮞᮔ᮪ ᮄᮉ, ᮊᮥᮛᮤᮀ ᮍᮏᮊ᮪ ᮃᮔ᮪ᮏᮩᮔ᮪ ᮍᮩᮔ᮪ᮒᮩᮀ ᮊᮔ ᮝᮛᮤᮞᮔ᮪ ᮘᮥᮓᮚ ᮃᮔᮥ ᮊᮃᮔ᮪ᮎᮙ᮪ ᮊᮥ ᮏᮙᮔ᮪. ᮙᮨᮁᮒᮤᮙ᮪ᮘᮀᮊᮩᮔ᮪ ᮔᮤᮜᮄ-ᮔᮤᮜᮄ ᮃᮔᮥ ᮃᮚ ᮓᮤᮔ ᮅᮀᮌᮜ᮪ ᮌᮨᮛᮊᮔ᮪, ᮅᮀᮌᮜ᮪ ᮜ᮪ᮀᮊᮂ, ᮅᮀᮌᮜ᮪ ᮞᮩᮛᮤ ᮓᮤᮔ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮠᮩᮘᮩᮜ᮪. ᮠᮚᮥ ᮅᮛᮀ ᮍᮏᮜᮏᮂ ᮘᮘᮛᮨᮍᮔ᮪ ᮍᮙ᮪ᮘᮂ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮊᮥᮔ ᮔᮥ ᮌᮩᮞ᮪ ᮜᮤᮜ ᮕᮧᮠᮧ, ᮞᮙ᮪èᮙ᮪èᮂ ᮙᮛᮔ᮪èᮂᮔ ᮞᮌᮨᮙ᮪ᮘᮣᮨᮀᮔ ᮜᮩᮍᮤᮒ᮪ ᮒᮤᮔ ᮊᮨᮔᮍᮔ᮪ ᮅᮛᮀ.
ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮠᮩᮘᮩᮜ᮪ ᮙᮍᮢᮥᮕ ᮘᮌᮤᮃᮔ᮪ ᮄᮔ᮪ᮒᮨᮌᮢᮜ᮪ ᮒᮤᮔ ᮝᮛᮤᮞᮔ᮪ ᮘᮥᮓᮚ ᮠᮤᮏᮤ ᮙᮞᮛᮊᮒ᮪. ᮃᮛᮔ᮪ᮏᮩᮔ᮪ᮔ ᮒᮩ ᮅᮊᮥᮁ ᮍᮠᮤᮘᮥᮁ, ᮒᮕᮤ ᮇᮌ᮪è ᮍᮘᮨᮀᮠᮁᮊᮩᮔ᮪ ᮕᮍᮜᮙᮔ᮪ ᮞᮧᮞᮤᮃᮜ᮪, ᮍᮏᮁᮊᮩᮔ᮪ ᮊᮃᮠᮣᮤᮃᮔ᮪, ᮞᮁᮒ ᮍᮥᮃᮒ᮪ᮊᮩᮔ᮪ ᮘᮩᮀᮊᮩᮒ᮪ ᮄᮔ᮪ᮒᮨᮁᮌᮨᮔᮨᮛᮒᮤᮇᮔᮜ᮪. ᮞᮔᮏᮔ᮪ ᮊᮤᮒᮥ, ᮓᮤ ᮞᮒᮨᮍᮠᮤᮀ ᮙᮧᮓᮨᮁᮔᮤᮞᮞᮤ ᮜᮥᮙᮀᮞᮥᮀ, ᮜᮧᮘ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮠᮩᮘᮩᮜ᮪ ᮙᮤᮙᮤᮒᮤ ᮕᮧᮠᮧ, ᮜᮥᮔ᮪ᮒ ᮊᮥ ᮊᮙᮏᮥᮃᮔ᮪ ᮒ᮪èᮂᮔᮧᮜᮧᮌᮤᮞ᮪ ᮏᮩᮀ ᮕᮛᮧᮘᮠᮔ᮪ ᮌᮚ ᮠᮤᮛᮥᮕ᮪. ᮞᮜᮂ ᮞᮠᮤᮏᮤ ᮎᮧᮔ᮪ᮒᮧ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮏᮙᮔ᮪ ᮘᮠᮩᮜ ᮃᮔᮥ ᮌᮩᮞ᮪ ᮙᮤᮙᮤᮒᮤ ᮓᮤᮕᮧᮕᮧᮠᮧᮊᮩᮔ᮪ ᮑ᮪èᮃᮒ "ᮎᮧᮀᮊᮣᮊ᮪". ᮘᮠᮩᮜ, ᮓᮤ ᮜᮧᮘ ᮕᮨᮜᮧᮞᮧᮊ᮪ ᮓᮨᮞ ᮏᮩᮀ ᮊᮙ᮪ᮕᮥᮀ , ᮅᮛᮀ ᮘᮤᮞ ᮙᮀᮌᮤᮠᮔ᮪ ᮘᮛᮥᮓᮊ᮪ ᮊᮩᮁ ᮅᮜᮤᮔ᮪ ᮎᮧᮀᮊᮣᮊ᮪ ᮓᮤ ᮕᮊᮛᮍᮔ᮪ ᮃᮒᮝ ᮠᮔ᮪ᮓᮕᮩᮔ᮪ ᮒᮀᮊᮜ᮪ ᮛᮤᮔ᮪ᮓᮀ. ᮞᮔᮏᮔ᮪ ᮊᮤᮒᮥ, ᮊᮤᮝᮛᮤ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮄᮉ ᮘᮩᮊᮤ ᮜᮀᮊ, ᮙᮜᮂ ᮓᮤ ᮊᮜᮍᮔ᮪ ᮘᮛᮥᮓᮊ᮪. ᮠᮜ᮪ ᮔᮥ ᮞᮛᮥᮕ ᮇᮌ᮪è ᮜᮥᮙᮀᮞᮥᮀ ᮓᮤᮔ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮒᮢᮓᮤᮞᮤᮇᮔᮜ᮪ ᮜᮤᮃᮔ᮪ᮔ ᮊᮚᮔᮤᮀ "ᮌᮧᮘᮊ᮪ ᮞᮧᮓᮧᮁ", "ᮞ᮪ᮒᮤᮜ᮪ᮒ᮪ᮞ᮪", ᮃᮒᮝ "ᮓᮊᮧᮔ᮪".
ᮠᮨᮔ᮪ᮒᮩ ᮍᮔ᮪ ᮞᮅᮊᮥᮁ ᮃᮚᮔ ᮙᮤᮙᮤᮒᮤ ᮓᮤᮕᮤᮀᮌᮤᮁᮊᮩᮔ᮪, ᮒᮕᮤ ᮇᮌ᮪è ᮔᮤᮜᮄ-ᮔᮤᮜᮄ ᮃᮔᮥ ᮃᮚ ᮓᮤᮔ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮘᮠᮩᮜ ᮄᮉ ᮘᮩᮊᮤ ᮓᮤᮕᮧᮕᮧᮠᮧᮊᮩᮔ᮪. ᮅᮕᮙᮔ, ᮓᮤᮔ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ "ᮌᮧᮘᮊ᮪ ᮞᮧᮓᮧᮁ", ᮘᮛᮥᮓᮊ᮪ ᮓᮤᮃᮏᮁ ᮌᮝ᮪è ᮘᮘᮛᮨᮍᮔ᮪ ᮏᮩᮀ ᮞ᮪ᮒᮢᮒ᮪ᮌᮤ ᮓᮤᮔ ᮍᮠᮧᮔ᮪ᮒᮜ᮪ ᮒᮥᮏᮥᮃᮔ᮪ ᮅᮙᮥᮙ᮪. ᮔᮜᮤᮊ ᮓᮤ "ᮞ᮪ᮒᮤᮜ᮪ᮒ᮪ᮞ᮪", ᮃᮛᮔ᮪ᮏᮩᮔ᮪ᮔ ᮓᮤᮃᮏᮁ ᮍᮩᮔᮃᮔ᮪ ᮊᮞᮄᮙ᮪ᮘᮍᮔ᮪ ᮞᮛᮨᮀ ᮊᮝᮔᮤ. ᮞᮔᮏᮔ᮪ ᮊᮤᮒᮥ,ᮒᮩ ᮊᮘᮨᮂ ᮠᮛᮨᮕᮔ᮪ ᮜᮩᮍᮤᮒ᮪. ᮃᮚ ᮅᮞᮠ ᮃᮔᮥ ᮓᮤᮜᮊᮥᮊᮩᮔ᮪ ᮊᮥ ᮞᮘᮘᮛᮠ ᮙᮞᮛᮊᮒ᮪ ᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮍᮝ᮪èᮒ᮪ᮊᮩᮔ᮪ ᮞᮛᮨᮀ ᮍᮠᮤᮛᮥᮕ᮪ᮊᮩᮔ᮪ ᮓᮩᮄ ᮝᮛᮤᮞᮔ᮪ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮘᮠᮩᮜ ᮄᮉ.
ᮞᮘᮘᮛᮠ ᮙᮞᮛᮊᮒ᮪ ᮞᮒᮨᮙ᮪ᮕᮒ᮪ ᮃᮒᮝ ᮜᮨᮙ᮪ᮘᮌ ᮃᮒᮤᮊᮔ᮪ ᮌᮩᮞ᮪ ᮙᮤᮙᮤᮒᮤ ᮍᮚᮊᮩᮔ᮪ ᮃᮎᮛ ᮃᮒᮝ ᮊᮌᮤᮃᮒᮔ᮪ ᮃᮔᮥ ᮒᮥᮏᮥᮃᮔᮔ ᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮍᮝᮔᮧᮂᮊᮩᮔ᮪ ᮓᮩᮄ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮒᮢᮓᮤᮞᮤᮇᮔᮜ᮪ ᮊ ᮌᮨᮔᮨᮛᮞᮤ ᮍᮧᮛ. ᮞᮜᮤᮃᮔ᮪ ᮒᮤ èᮒ, ᮊᮥ ᮊᮞᮓᮛᮔ᮪ ᮊᮔ ᮕᮨᮔ᮪ᮒᮤᮀᮔ ᮍᮜᮨᮞ᮪ᮒᮛᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮊᮘᮥᮓᮚᮃᮔ᮪ ᮜᮧᮊᮜ᮪, ᮞᮘᮘᮛᮠ ᮄᮔᮤᮞᮤᮃᮒᮤᮖ᮪ ᮕᮙᮁèᮔ᮪ᮒᮂ ᮇᮌ᮪è ᮌᮩᮞ᮪ ᮓᮤᮜᮥᮔ᮪ᮎᮥᮁᮊᮩᮔ᮪ ᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮍᮛᮧᮏᮧᮀ ᮁèᮗᮤᮒᮜᮤᮞᮞᮤ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮊᮥᮔᮧ.
ᮕᮢᮧᮌᮢᮙ᮪ ᮞᮕᮨᮁᮒᮧᮞ᮪ ᮝᮧᮁᮊ᮪ᮞ᮪ᮠᮧᮕ᮪, ᮖᮨᮞ᮪ᮒᮤᮗᮜ᮪ ᮘᮥᮓᮚ, ᮃᮒᮔᮕᮤ ᮍᮝᮔᮧᮂᮊᮩᮔ᮪ ᮘᮥᮓᮚ ᮜᮧᮊᮜ᮪ ᮓᮤ ᮞᮊᮧᮜ ᮙᮍᮢᮥᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮜᮀᮊᮂ ᮙᮥᮀᮌᮛᮔ᮪ ᮃᮔᮥ ᮒᮤᮃᮞ ᮓᮤᮜᮊ᮪ᮞᮔᮊᮩᮔ᮪ ᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮍᮏᮌ ᮝᮛᮤᮞᮔ᮪ ᮘᮨᮁᮠᮁᮌ ᮄᮉ. ᮅᮛᮀ ᮘᮤᮞ ᮓᮤᮙᮤᮙᮤᮒᮤᮃᮔ᮪ ᮊᮥ ᮍᮝᮔᮧᮂᮊᮩᮔ᮪ ᮄᮉ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮒᮢᮓᮤᮞᮤᮇᮔᮜ᮪ ᮊ ᮘᮛᮥᮓᮊ᮪ ᮃᮒᮝ ᮃᮓᮤᮔ ᮅᮛᮀ, ᮊᮤᮒᮥ ᮇᮌ᮪è ᮍᮤᮜᮥᮘᮤᮅᮀ ᮓᮤᮔ ᮊᮌᮤᮃᮒᮔ᮪ ᮃᮔᮥ ᮍᮛᮧᮏᮧᮀ ᮍᮜᮨᮞ᮪ᮒᮛᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮘᮥᮓᮚ ᮜᮧᮊᮜ᮪.
ᮍᮙ᮪ᮘᮂ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮘᮠᮩᮜ ᮃᮔᮥ ᮓᮤᮕᮧᮠᮧᮊᮩᮔ᮪ ᮍᮏᮊ᮪ ᮅᮛᮀ ᮍᮩᮔ᮪ᮒᮩᮀ ᮞᮛᮨᮀ ᮍᮤᮍᮨᮒ᮪-ᮍᮤᮍᮨᮒ᮪ ᮔᮤᮜᮄ-ᮔᮤᮜᮄ ᮙᮥᮜᮡ ᮃᮔᮥ ᮃᮚ ᮓᮤᮔ ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮊᮥᮔ. ᮍᮜᮤᮝᮒᮔ᮪ ᮅᮞᮠ ᮘᮘᮛᮨᮍᮔ᮪, ᮠᮚᮥ ᮅᮛᮀ ᮍᮏᮌ ᮏᮩᮀ ᮍᮜᮨᮞ᮪ᮒᮛᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮄᮉ ᮕᮥᮞᮊ ᮃᮏ᮪èᮔ᮪ ᮃᮙ᮪ᮘ᮪èᮂ ᮒᮩ ᮊᮎᮤ ᮊᮥ ᮏᮙᮔ᮪. ᮞᮘᮘ᮪, ᮓᮤ ᮘᮜᮤᮊ᮪ ᮊᮞᮨᮓᮨᮁᮠᮔᮃᮔᮔ, ᮊᮅᮜᮤᮔᮔ᮪ ᮊᮥᮔ ᮍᮔ᮪ᮓᮥᮀ ᮊᮘᮩᮀᮠᮛᮔ᮪ ᮘᮥᮓᮚ ᮏᮩᮀ ᮊᮨᮔᮍᮔ᮪ ᮔ᮪ᮓᮂ ᮃᮔᮥ ᮊᮥᮓᮥ ᮓᮤᮜᮨᮞ᮪ᮒᮛᮤᮊᮔ᮪ ᮕᮤᮊᮩᮔ᮪ ᮌᮨᮔᮨᮛᮞᮤ ᮔᮥ ᮘᮊᮜ᮪ ᮓᮒᮀ. ᮙᮥᮌᮤᮃ ᮄᮉ ᮒᮥᮜᮤᮞᮔ᮪ ᮃᮚ ᮙᮀᮕᮃᮒ᮪ᮔ ᮊᮀᮌᮧ ᮅᮛᮀ ᮞᮓᮚᮔ.