Warisan budaya Jawa Tengah yang luwih saka sekadar tarian yaiku Tari Bedhaya Ketawang, nanging dadi simbol kearifan lan kemegahan budaya Jawi. Tarian iki sampun ana tur dadi bagian saka kebudayaan kang ora bisa dipisahake saka kehidupan masyarakat Jawa Tengah wiwit saka jaman kuna. Tari Bedhaya Ketawang ora cuma dadi saksi bisu saka sejarah tur kekayaan budaya, nanging uga minangka pangajaram nguri-urip lan kearifan leluhur kang ana ing bumi Jawi Tengah.
Tari Bedhaya Ketawang dadi pangajaran lan panggero kang nyengguhake warisan nenek moyang supados utawa budaya keberagaman supados tetep lestari lan weruh saka masa menyang masa. Mugi Tari Bedhaya Ketawang tetep eksis lan dadi saksi bisu saka kemegahan budaya Jawa Tengah sing ora bisa dipun tandingi.
Tari Bedhaya Ketawang inggih menika tarian agung ingkang namung dipungelar nalika penobatan lan Tingalandalem Jumenengan Sunan Surakarta (upacara mengeti munggah tahta). Jeneng Bedhaya Ketawang dhewe asale saka tembung bedhaya sing artine penari wanita ing keraton. Dene ketawang tegesipun langit ingkang identik kaliyan ingkang luhur, kaluhuran saha kamulyan. Beksan Bedhaya Ketawang mujudake tarian kang sakral amarga nglibatake Gusti Allah, ora bakal kelakon tanpa kersane Gusti Kang Maha Kuwasa.
Bedhaya Ketawang mujudake tarian kang fungsine ora mung kanggo hiburan, amarga tarian iki mung ditarikan kanggo sesuatu sing khusus lan ing suasana formal. Tari Bedhaya Ketawang nggambarake hubungan asmara Kangjeng Ratu Kidul karo raja-raja Mataram. Kabeh mau diwujudake ing obahe tangan lan kabeh perangan awak, carane nyekel sondher lan liya-liyane. Sedaya tetembungan ingkang wonten ing tembang ingkang ngiringi beksan menika nedahaken gegambaran raos tresnanipun Kangjeng Ratu Kidul dhateng raja.
Beksan Bedhaya Ketawang dipentasake dening sangang penari. Ing mitologi Jawa, sangang beksan Bedhaya Ketawang nggambarake sanga arah mata angin sing dikuwasani dening sangang dewa sing diarani Nawasanga. Minangka tarian sakral, ana sawetara syarat sing kudu diduweni dening penari. Syarat utama yaiku penari kudu bocah wadon sing murni lan ora haid. Menawi sampun haid, penari taksih dipun parengaken njoged kanthi syarat nyuwun idin dhateng Kangjeng Ratu Kidul kanthi nindakaken caos dhahar wonten ing Panggung Sangga Buwana Kraton Surakarta. Syarat sabanjure yaiku resik rohani. Iki ditindakake kanthi pasa sawetara dina sadurunge pagelaran. Kasuciane para pambeksa pancen digatekake amarga kacarita Kangjeng Ratu Kidul bakal sowan marang para pambeksa kang isih kleru obahe sajrone laku.
Busana ingkang dipunginakaken para penari Bedhaya Ketawang inggih menika dodot ageng utawi dipunsebat jasang, ingkang limrahipun dipunagem dening penganten Jawi. Penari uga nggunakake sanggul bokor mengkurep, yaiku gelung sing luwih gedhe tinimbang sanggul gaya Yogyakarta, uga macem-macem aksesoris perhiasan sing dumadi saka centhung, garudha mungkur, sisir jeram saajar, cundhuk mentul, lan dhadha (senar saka). Kembang mlathi ingkang dipunagem ing gulungan ingkang manjang ing sisih tengen dhadha. Busana beksan Bedhaya Ketawang meh padha karo busana penganten Jawa lan didominasi warna ijo, nuduhake yen Bedhaya Ketawang mujudake beksan kang nggambarake katresnane Kangjeng Ratu Kidul karo para ratu ing Mataram.
Crita di Balik Tari Bedhaya Ketawang.
Kapethik saking buku ingkang sami anggitanipun Indra Fibiona kaliyan Darto Harnoko, beksan menika nyariyosaken Ratu Kidul ingkang kebeneran kepanggih kaliyan sultan wonten ing pantai, tapel watesipun Kraton Mataram Ngayogyakarta kaliyan Kraton Nyi Roro Kidul. Sultan Mataram lan Kanjeng Kidul padha kepincut.
Sultan banjur nututi Ratu Kidul menyang kraton kang ana ing dhasar segara. Padha manggon bebarengan kanggo sawetara wektu, nganti roh Sunan Kalijaga teka sing maringi pitutur marang sultan sing garwane (Ratu Kidul) iku dudu manungsa, amarga ayu langgeng sampurna sampurna kaya bocah wadon enom.
Nalika semana Ratu Kidul ketemu karo sultan ing wayah bengi purnama, mula sultan banget kesengsem marang kaendahane ratu. Sunan Kalijaga banjur paring pangerten marang sultan kanthi menehi pitutur supaya tetep nindakake amanat, yaiku nglakokake tugas njaga rakyat lan kerajaane sing wis ora digatekake amarga dhemen marang Ratu Kidul.
Pungkasane Sultan Agung ninggalake Ratu Kidul. Nanging, ratu tansah ngayomi Sultan Agung lan para turune, nalika Kraton Mataram lagi bebaya.